Làm gì để đối phó với dịch Coronavirus hay Covid-19 dưới lăng kính pháp lý

Khi vấn đề “Dịch Coronavius hay Covid-19 có phải là bất khả kháng hay không” vẫn còn là vấn đề pháp lý phải thảo luận thêm thì câu hỏi thiết thực hơn đặt ra đối với tất cả các doanh nghiệp, người lao động và cả nhà nước và các bên có liên quann là “Nên làm gì khi dịch Coronavirus kéo dài?”. Đây cũng chính là câu hỏi mà nhiều khách hàng đặt ra cho CNC trong những ngày gần đây.

Dưới đây, Luật sư Nguyễn Thị Kim Ngân, Luật sư Thành viên của CNC tiếp tục có ý kiến chia sẻ về chủ đề “Làm gì để đối phó với dịch Coronavirus hay Covid-19 dưới góc nhìn pháp lý” với hy vọng cung cấp cho các doanh nghiệp, người lao động, nhà nước và các bên có liên quan về những phương án hành động thích hợp để đối phó với tình hình dịch Coronavirus còn kéo dài[1].

Theo Luật sư Ngân, khi dịch Coronavirus diễn ra thì mỗi người, ở mỗi góc độ khác nhau, lợi ích khác nhau sẽ có những cách hành xử khác nhau. Chẳng hạn, đối với người thuê thì mong muốn của họ là giảm hoặc miễn giá thuê, thay đổi điều khoản thanh toán. Ngược lại, đối với người cho thuê thì mong muốn lớn nhất của họ là tiếp tục hợp đồng thuê theo điều kiện đã ký kết, hoặc nếu có thay đổi thì chỉ thay đổi một cách không đáng kể đến nguồn thu nhập mà họ kỳ vọng nhận được.

Tuy nhiên, xét dưới khía cạnh pháp lý thì hai nhóm phương án hành động dưới đây rất nên được tham khảo, cụ thể:

• Phương án tập trung giám sát, quản lý hợp đồng đã ký
• Phương án rà soát các vấn đề về quản trị doanh nghiệp

2 phương án hành động trước ảnh hưởng của dịch bệnh Coronavirus

Thứ nhất, về khía cạnh quản lý việc thực hiện hợp đồng đã ký

Khi hợp đồng được ký kết thì mỗi bên sẽ phải tuân thủ với các nghĩa vụ mà họ đã cam kết. Tuy nhiên, với diễn biến khó lường của dịch bệnh Coronavirus hay Covid-19 xảy ra như hiện nay, việc tuân thủ các nghĩa vụ hợp đồng trở nên khó khăn, và trong một số trường hợp có thể không thực hiện được.

Do vậy, tất yếu các bên tham gia trong quan hệ hợp đồng đó sẽ cần biết liệu (1) dịch bệnh Coronavirus có phải là sự kiện bất khả kháng và (2) đó có phải là cứu cánh cho họ để họ được miễn trừ trách nhiệm trước (những) bên còn lại của hợp đồng hay không?, (3) nếu không thì công cụ pháp lý nào có thể giúp họ giảm thiểu hoặc ít nhất là trì hoãn việc thực hiện những nghĩa vụ mà họ phải thực hiện?

3 câu hỏi pháp lý đặt ra đối với Cocid-19

Sẽ không dễ để có thể trả lời chính xác những câu hỏi nêu trên bởi các nguyên nhân được nêu trong bài viết “Dịch bệnh Coronavirus hay Covid-19 có phải là sự kiện bất khả kháng?” đã chỉ rõ: áp dụng quy định pháp luật về bất khả kháng tại Việt Nam còn phức tạp, chưa rõ ràng và ẩn chứa các rủi ro hoặc hệ quả pháp lý không mong muốn nếu áp dụng không đúng.

Dẫu vậy, theo quan điểm của Luật sư Ngân thì việc thực hiện đầy đủ, kỹ lượng những bước kiến nghị dưới đây có thể sẽ giúp cho các bên trong quan hệ hợp đồng, các cơ quan tố tụng và các bên có lợi ích liên quan có thêm cơ sở pháp lý để đưa ra các quyết định được phù hợp.

Cụ thể:

10 bước quản lý các hợp đồng đã ký trong giai đoạn dịch Coronavirus

Trong quá trình thực hiện các bước kiến nghị nêu trên, Luật sư Ngân cũng lưu ý thêm là:

• Những bước kiến nghị nêu trên có thể không đúng cho mọi trường hợp. Mỗi bên cần tuân thủ triệt để các thỏa thuận cụ thể, cho từng giai đoạn cụ thể.
• Khi doanh nghiệp, người lao động và thậm chí cả các cơ quan nhà nước (với tư cách là một bên trong quan hệ hợp đồng) nếu không có nguồn lực phù hợp, hoặc không chắc chắn về tình trạng pháp lý của mình: nên tham vấn ý kiến của Luật sư trước khi hành động.
• Trên thế giới, khái niệm “bất khả kháng” chỉ được sử dụng ở một số hệ thống luật (chẳng hạn như tại Pháp và một số nước thuộc hệ thống luật dân sự – “civil law” như Việt Nam), còn đối với những nước ở các hệ thống luật khác (thông luật, luật của islamic) thì khái niệm “bất khả kháng” thường không tồn tại. Do vậy, việc sử dụng khái niệm tương tự như thay đổi cơ bản (hoàn cảnh hay hệ quả) có thể sẽ giúp ích.
• Đối với các hợp đồng ngoại thương[2] thì cần lưu ý rằng: “một bên không chịu trách nhiệm về việc không thực hiện bất kì một nghĩa vụ nào đó của họ nếu chứng minh được rằng việc không thực hiện đó là do một trở ngại nằm ngoài sự kiểm soát của họ và người ta không thể chờ đợi một cách hợp lí rằng họ phải tính tới trở ngại đó vào lúc kí kết hợp đồng hoặc là tránh được hay khắc phục được hậu quả của nó”[3]. Do vậy đối với các hợp đồng ngoại thương thì:
• các sự kiện được miễn trách không được quy định rõ là bất khả kháng, miễn sao nó đáp ứng được yêu cầu về việc nằm ngoài khả năng kiểm soát; và
• chỉ những sự kiện mà làm cho một bên không thể thực hiện được (impossible) thì mới có khả năng miễn trách, ngược lại những sự kiện mà làm cho việc thực hiện nghĩa vụ bị kéo dài, bị tăng thêm chi phí (vẫn thực hiện được nhưng được thực hiện với chi phí cao hơn) thì những sự kiện đó không được xem là “sự kiện miễn trách” và do vậy cần cân nhắc đến quan điểm pháp lý phù hợp hơn, chẳng hạn vấn đề điều chỉnh hợp đồng do hoàn cảnh thay đổi đáng kể (hardship/material adverse change) đã nêu trong Bộ Luật Dân sự 2015, Điều 420).
• Nhiều vấn đề pháp lý hiện nay vẫn đặt ra với nghĩa vụ thông báo về bất khả kháng bởi nó liên quan trực tiếp tới việc xác định “liệu có bất khả kháng hay không”, nếu có thì “thời điểm bắt đầu và kết thúc của bất khả kháng là khi nào”, “nghĩa vụ nào bị ảnh hưởng và không thể thực hiện được”? Do vậy, không phải cứ gửi thông báo về dịch bệnh Coronavirus mà không nêu rõ cơ sở là sẽ giúp cho bên đó miễn trách nhiệm về sau. Bởi nó liên quan đến cơ sở pháp lý, các điều khoản hợp đồng, kèm theo việc phân tích chi tiết.
• Cuối cùng, khi bất khả kháng còn là vấn đề pháp lý gây tranh cãi và không ai biết liệu diễn biến tiếp theo của Coronavirus là gì thì việc chuẩn bị cho các tranh chấp cũng là cần thiết.    

Thứ hai, về khía cạnh quản trị doanh nghiệp

Đánh giá rủi ro của dịch Coronavirus

Ở khía cạnh quản trị doanh nghiệp, việc dịch bệnh Coronavirus có thể đảo lộn mọi kế hoạch kinh doanh, mọi dự định của doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp và những người lao động làm việc cho doanh nghiệp theo hướng tiêu cực.

Do vậy, việc rà soát lại các vấn đề quản trị doanh nghiệp như quản trị nguồn nhân lực, quản trị tài chính, quản trị nhà cung cấp, quản trị pháp lý sẽ là những việc mà doanh nghiệp cần làm, từ đó giúp doanh nghiệp có nhiều hơn một giải pháp để đối phó với tình hình hiện nay.

Theo Luật sư Ngân, mỗi doanh nghiệp (tùy vào quy mô, mô hình hoạt động và phương pháp quản trị) có thể cân nhắc sử dụng ba nhóm giải pháp dưới đây, cụ thể:

• Nhóm giải pháp loại bỏ hệ quả hoặc ảnh hưởng của dịch bệnh Coronavirus
• Nhóm giải pháp hạn chế hệ quả hoặc ảnh hưởng của dịch bệnh Coronavirus
• Nhóm giải pháp pháp thay đổi để phát triển trước ảnh hưởng của dịch bệnh Coronavirus

Các nhóm giải pháp mà doanh nghiệp, người lao động có thể cân nhắc

Trong mỗi nhóm giải pháp nói trên, doanh nghiệp, người lao động có thể triển khai nhiều bước hành động khác nhau và mỗi bước đều cần tới việc nghiên cứu kỹ lưỡng các yếu tố có liên quan. Dưới đây, CNC xin được tóm lược những hành động phổ biến nhất của mỗi nhóm giải pháp: 

Các hành động phổ biến để đối phó với dịch bệnh Covid-19

Đồng thời, mỗi nhóm giải pháp được lựa chọn sẽ tác động tới các nhóm giải pháp khác. Chẳng hạn, lựa chọn phương án hợp nhất, sáp nhập doanh nghiệp thì cũng có khả năng phải chấm dứt hợp đồng lao động (do dư thừa) và phải tuân thủ các yêu cầu về tiền lương, phúc lợi, và bảo hiểm cho người lao động.

Hoặc khi các doanh nghiệp muốn giảm thiểu chi phí vận hành thì giải pháp cắt giảm nguồn nhân lực là một trong những ưu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, dưới góc nhìn pháp lý thì có nhiều câu hỏi được đặt ra và yêu cầu doanh nghiệp phải tuân thủ, chẳng hạn:

Câu hỏi 1: Liệu doanh nghiệp có quyền cắt giảm đồng loạt nhân sự do ảnh hưởng của dịch bệnh Coronavirus hay không?

Câu hỏi 2: Nếu câu trả lời cho câu hỏi 1 là không, thì doanh nghiệp còn có thể dựa vào phương án nào để cắt giảm nguồn nhân lực một cách hợp pháp?

Câu hỏi 3: Nếu câu trả lời cho câu hỏi 1 và/hoặc câu hỏi 2 là có, thì những điều kiện, trình tự, thủ tục đặc biệt đó là gì?

Câu hỏi 4: Điều gì xảy ra nếu doanh nghiệp không tuân thủ các điều kiện, trình tự, thủ tục đặc biệt đó?

Câu hỏi 5: Vậy việc tuân thủ các điều kiện, trình tự, thủ tục đặc biệt đó có gây tốn kém hơn cho doanh nghiệp so với chi phí phải trả so với việc tiếp tục duy trì nguồn nhân lực không?

5 câu hỏi pháp lý trước khi chấm dứt hợp đồng lao động

Thậm chí, khi câu trả lời cho tất cả những câu hỏi nêu trên là có thì cũng không phải dễ để doanh nghiệp có thể ngay lập tức chấm dứt hợp đồng lao động với người lao động mà cần phải thực hiện trong thời gian luật định.

Do vậy, khi bất khả kháng còn là vấn đề pháp lý gây tranh cãi và không ai biết liệu diễn biến tiếp theo của Coronavirus là gì thì việc chuẩn bị cho các tranh chấp là cần thiết.   

Kết luận:

Đúng như Charless R. Swindoll đã nói: “Cuộc sống là 10% những gì xảy ra với bạn và 90% cách bạn phản ứng với nó”. Không thể phủ nhận những ảnh hưởng tiêu cực từ đại dịch Covid-19 xảy ra trên toàn cầu, tuy nhiên không phải ai cũng trở nên nghèo đi vì dịch bệnh Covid-19. Một số đã trở nên giầu có hơn, sống tốt hơn. Tại Việt Nam, người Việt Nam cũng đã chung tay, đoàn kết và từng ngày chiến thắng đại dịch Covid-19.

Tất nhiên, nếu như dịch bệnh covid-19 đã làm cho doanh nghiệp bạn gặp khó khăn về tài chính, thiếu đi nguồn lực để triển khai dự án, hay bất kỳ điều tồi tệ nào đi nữa. Hãy bình tĩnh và tìm ra giải pháp (bao gồm cả giải pháp pháp lý) phù hợp nhất cho mình.

Trong bất kỳ tình huống nào thì việc tránh xa các giải pháp kiện tụng, tranh chấp có lẽ là nguyên tắc quan trọng nhất.

Tham vấn thêm

Các yêu cầu hỗ trợ của quý khách hàng có thể được thực hiện bằng email hoặc điện thoại theo các thông tin bên dưới:

Nguyễn Thị Kim Ngân | Luật sư Thành viên

T: (+84-28) 6276 9900      

E: ngan.nguyen@cnccounsel.com   

CNC^© | Hãng Luật Kinh Doanh, Thương Mại

The Sun Avenue, 28 Mai Chí Thọ, Phường An Phú, Quận 2,

Tp. Hồ Chí Minh, Việt Nam

T: (+84-28) 6276 9900 | H/L: (+84) 916 545 618

cnccounsel.com | contact@cnccounsel.com 

Miễn trừ:

Bản tin này được chuẩn bị hoặc được sử dụng vì mục đích giới thiệu hoặc cập nhật cho khách hàng những thông tin về những vấn đề và/hoặc sự phát triển các quan điểm pháp lý tại Việt Nam. Các thông tin được trình bày tại bản tin này không tạo thành ý kiến tư vấn thuộc bất kỳ loại nào và có thể được thay đổi mà không cần phải thông báo trước.

---

[1] Hai phương án hành động được CNC giới thiệu tại bài viết này là dựa trên quan điểm, và vị trí pháp lý đối với dịch bệnh Coronavirus. Ngoài hai phương án này, doanh nghiệp, người lao động, nhà nước và các bên có liên quan sẽ có những phương án hành động khác, phù hợp với tình hình cụ thể mà họ phải đối mặt.

[2] Hợp đồng giữa hai chủ thể ở 2 quốc gia/vùng lãnh thổ khác nhau, hoặc hàng hóa được chuyển qua một biên giới quốc gia/vùng lãnh thổ nhất định. 

[3] Dịch nguyên gốc tại Điều 79 [Miễn Trách], Công Ước Viên Về Mua Bán Hàng Hóa Quốc Tế 1980: “(1) A party is not liable for a failure to perform any of his obligations if he proves that the failure was due to an impediment beyond his control and that he could not reasonably be expected to have taken the impediment into account at the time of the conclusion of the contract or to have avoided or overcome it, or its consequences.”