Lựa chọn và thay thế Trọng tài viên theo Quy tắc VIAC

Chỉ định Trọng tài viên và thay thế Trọng tài viên là hai vấn đề luôn được doanh nghiệp đặc biệt quan tâm khi lựa chọn trọng tài làm phương thức giải quyết tranh chấp. Với thực tiễn giải quyết 475 vụ tranh chấp mới trong năm 2024 (tăng 12,03% so với năm 2023)^[1], Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) đã tiếp tục khẳng định vị thế là một tổ chức uy tín, đáng tin cậy và giàu kinh nghiệm trong việc xử lý các vấn đề trên.

Vì vậy, tiếp nối bài viết chia sẻ về chủ đề Giải quyết tranh chấp tại VIAC, CNC theo đây giới thiệu bài viết “Lựa chọn và thay thế Trọng tài viên theo Quy tắc VIAC” nhằm thông tin và hỗ trợ quý khách hàng, đối tác hiểu rõ hơn các khía cạnh về:

• Thủ tục chỉ định/bổ nhiệm và thay đổi Trọng tài viên tại VIAC; và
• Lưu ý và những kinh nghiệm về các vấn đề quan trọng khi chỉ định/bổ nhiệm và thay đổi Trọng tài viên.

Bởi vì xuất phát từ bản chất là cơ chế giải quyết tranh chấp theo lựa chọn, giai đoạn lựa chọn và thay thế Trọng tài viên đóng vai trò cực kỳ quan trọng và tác động trực tiếp đến kết quả của vụ tranh chấp sau này.

Cụm từ viết tắt

• Các Bên có nghĩa là Nguyên đơn và Bị đơn;
• Quy tắc VIAC có nghĩa là Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam;
• TTV có nghĩa là trọng tài viên;
• VIAC có nghĩa là Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam.

Nguồn tài liệu tham chiếu

Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam 2017.

Lựa chọn Trọng tài viên là gì?

Lựa chọn Trọng tài viên là một bước cực kỳ quan trọng trong tố tụng trọng tài, theo đó Các Bên trong tranh chấp lựa chọn Trọng tài viên mà mình tin tưởng là có đủ năng lực để thành lập Hội đồng Trọng tài trực tiếp giải quyết các vấn đề đang phát sinh giữa các bên. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng quá trình này thường tồn tại 02 cơ chế là “chỉ định Trọng tài viên” và “bổ nhiệm Trọng tài viên.

Sự khác biệt giữa ‘chỉ định’ và ‘bổ nhiệm’ Trọng tài viên

Cụ thể, chỉ định Trọng tài viên là việc Nguyên đơn và Bị đơn trong tranh chấp trực tiếp lựa chọn Trọng tài viên. Trong khi đó, bổ nhiệm Trọng tài viên là quyền của Chủ tịch VIAC và chỉ xảy ra khi (i) Các Bên không tự mình chọn Trọng tài viên mà yêu cầu VIAC thay mình chọn, hoặc (ii) Bị đơn từ bỏ quyền chỉ định Trọng tài viên của mình^[2].

(i) Khoản 2 Điều 7, Quy tắc VIAC: nguyên đơn tự mình chỉ định Trọng tài viên cụ thể khi nộp đơn khởi kiện đến VIAC^[3],

(ii) Khoản 1 Điều 9, Quy tắc VIAC: bị đơn tự mình chỉ định Trọng tài viên cụ thể khi nộp bản tự bảo vệ^[4].

Quy Trình Chỉ Định Hoặc Bổ Nhiệm Trọng tài viên

Quy trình chỉ định hoặc bổ nhiệm Trọng tài viên của VIAC được quy định dàn trải tại Quy tắc VIAC nhằm bảo đảm mục tiêu về (i) tính minh bạch, khách quan và nhất quán trong việc thành lập hội đồng trọng tài; và (ii) quyền và lợi ích hợp pháp của Các Bên trong suốt quá trình giải quyết tranh chấp.

Trong đó, Hội đồng Trọng tài thông thường sẽ bao gồm 03 thành viên hoặc chỉ duy nhất 01 thành viên, tùy thuộc vào thỏa thuận của các Bên trong thỏa thuận trọng tài được xác lập.

Quy trình chỉ định Trọng tài viên bởi Nguyên đơn và Bị đơn

Trong trường hợp Các Bên trong tranh chấp có thỏa thuận thành phần hội đồng trọng tài gồm ba thành viên, quy trình chỉ định Trọng tài viên sẽ được thực hiện như sau:

Hội đồng trọng tài gồm ba Trọng tài viên

Đối với hội đồng trọng tài gồm một Trọng tài viên duy nhất, quy trình chỉ định sẽ có phần đơn giản hơn, theo đó:

Hội đồng trọng tài gồm một Trọng tài viên duy nhất

Khi thực hiện việc chỉ định Trọng tài viên, Các Bên hoàn toàn có thể lựa chọn ứng viên thuộc hoặc không thuộc danh sách Trọng tài viên của VIAC. Việc lựa chọn ứng viên không thuộc danh sách của VIAC là một thực tế không quá bất thường, và về nguyên tắc, VIAC vẫn sẽ tôn trọng quyết định của Các Bên trên nguyên tắc tôn trọng quyền tự do định đoạt của Các Bên trong tố tụng trọng tài. Cơ chế này được xem là nền tảng bảo đảm quyền tự do lựa chọn người giải quyết tranh chấp, đồng thời giúp củng cố niềm tin của các bên vào tính công bằng, minh bạch và hiệu quả của hội đồng trọng tài trong quá trình giải quyết tranh chấp.

Đồng thời, chỉ định Trọng tài viên cũng sẽ tạo thế chủ động cho các Bên trong việc lựa chọn Trọng tài viên phù hợp nhất đối với bản chất của vụ tranh chấp, cả về khía cạnh pháp lý và đặc tính cụ thể của từng ngành nghề, lĩnh vực đang phát sinh trang chấp. Ngoài ra, điều này cũng sẽ giúp tiết kiệm thời gian giải quyết tranh chấp trong trường hợp Trọng tài viên phải tiếp cận các vấn chuyên môn lại từ đầu.

Tuy nhiên, như được đề cập tại phần trên, trong trường hợp một Bên hoặc Các Bên không thật sự có được sự lựa chọn cụ thể, Nguyên đơn và/hoặc Bị đơn hoàn toàn có thể yêu cầu VIAC bổ nhiệm hoặc khi Bị đơn từ bỏ quyền chỉ định Trọng tài viên của mình. Lúc này, quyền lựa chọn Trọng tài viên để thành lập hội đồng trọng tài sẽ được trao về cho Chủ tịch VIAC theo Quy tắc VIAC.

Quy trình bổ nhiệm Trọng tài viên bởi Chủ tịch VIAC

Trong trường hợp Nguyên đơn có yêu cầu VIAC thực hiện việc bổ nhiệm Trọng tài viên và/hoặc Bị đơn từ bỏ quyền chỉ định hoặc quyền yêu cầu VIAC bổ nhiệm Trọng tài viên, Chủ tịch VIAC sẽ tiến hành quyền bổ nhiệm Trọng tài viên theo quy định tại Điều 12 và 13 Quy tắc VIAC theo quy trình như sau:

(1) Hội đồng trọng tài gồm ba Trọng tài viên

 

(2) Hội đồng trọng tài gồm một Trọng tài viên duy nhất

Cơ chế bổ nhiệm Trọng tài viên của Chủ tịch VIAC một mặt nhằm hỗ trợ các bên tranh chấp lựa chọn được ứng viên phù hợp nhất khi mà chính họ không thật sự quen thuộc với cơ chế giải quyết tranh chấp bằng trọng tài. Mặt khác, việc trao quyền cho VIAC bổ nhiệm Trọng tài viên còn đảm bảo quy trình tố tụng trọng tài được vận hành liên tục mà không bị gián đoạn trong trường hợp Bị đơn cố tình lợi dụng việc không chỉ định Trọng tài viên nhằm kéo dài tiến trình tố tụng.

Nghĩa vụ công bố thông tin của Trọng tài viên

Trong quá trình lựa chọn Trọng tài viên, khi Trọng tài viên nhận được thông báo về việc chỉ định bởi Các Bên hoặc bổ nhiệm bởi VIAC, Trọng tài viên sẽ nhanh chóng chuẩn bị và gửi đến Các Bên và/hoặc VIAC văn bản thể hiện những tình tiết có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, vô tư và độc lập của mình (hay còn gọi là Bản tuyên bố của Trọng tài viên). Dựa vào Bản tuyên bố của Trọng tài viên, Các Bên sẽ tiến hành việc rà soát và đánh giá về tính khách quan và độc lập của Trọng tài viên.

Trên thực tế, nghĩa vụ này đôi khi bị một số Trọng tài viên hiểu sai, dù vô tình hay cố ý. Cụ thể, tại Bước 2 của Nghĩa vụ công bố thông tin, thay vì cung cấp các thông tin có thể dẫn đến nghi ngờ từ Các Bên để Các Bên tự mình xem xét và đánh giá, một số Trọng tài viên lại lựa chọn kết hợp giữa công bố thông tin và đưa ra khẳng định về tính vô tư, độc lập và khách quan của bản thân. Hay nói cách khác, trong quá trình công bố, họ có thể lồng ghép các ý kiến hoặc đánh giá mang tính chủ quan về thông tin được cung cấp.

Hành vi này đi ngược với mục đích cốt lõi của Nghĩa vụ công bố thông tin, vốn nhằm đảm bảo việc cung cấp thông tin thuần túy, chứ không bao hàm bất kỳ tuyên bố hay nhận định chủ quan nào của Trọng tài viên.

Cần nhấn mạnh rằng, việc đánh giá liệu Trọng tài viên có khách quan, vô tư, độc lập hay không sẽ phụ thuộc vào “lăng kính” của Các Bên, chứ không phải của Trọng tài viên.

Căn cứ yêu cầu hủy phán quyết trọng tài

Bên cạnh đó, thực tiễn giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thương mại đã xuất hiện những trường hợp trọng tài viên/chủ tịch hội đồng trọng tài không tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ công bố thông tin về các tình tiết có thể ảnh hưởng đến tính khách quan, vô tư của mình.

Hành vi vi phạm nghĩa vụ công bố thông tin theo quy định tại Điều 42.2 Luật Trọng Tài Thương Mại 2010 dẫn đến hệ quả nghiêm trọng là phán quyết trọng tài trở thành đối tượng bị yêu cầu hủy.

Lưu ý khi lựa chọn Trọng tài viên theo Quy tắc VIAC

Nhằm cung cấp nguồn tham chiếu cụ thể cho Các Bên và Trọng tài viên, VIAC đã quy định thành văn một số tiêu chí mà Các Bên cần cân nhắc, bên cạnh các tiêu chuẩn theo quy định của Luật Trọng Tài Thương Mại 2010 và thỏa thuận của Các Bên (nếu có).

Theo đó, Điều 16 của Quy tắc VIAC quy định một số tiêu chí mà Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm phải tuân thủ nhằm đảm bảo tính độc lập, khách quan và vô tư của quá trình giải quyết tranh chấp. Hành vi không tuân thủ các tiêu chí này có thể dẫn đến việc chỉ định bị Bên còn lại phản đối (challenge) và gây kéo dài tiến trình tố tụng.

Các tiêu chí bắt buộc khi lựa chọn Trọng tài viên

Bên cạnh các tiêu chí bắt buộc nêu trên, Các Bên và Chủ tịch VIAC có thể cân nhắc đến một số tiêu chí bổ sung được đúc kết từ thực tiễn như sau:

• Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm có kinh nghiệm và chuyên môn phù hợp với lĩnh vực tranh chấp, bản chất và tính phức tạp của vụ tranh chấp hay không?
• Khả năng ngôn ngữ (ngôn ngữ trọng tài) của Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm có đảm bảo việc đọc-nghe hiểu hồ sơ và phần trình bày của Các Bên hay không?
• Có tồn tại xung đột lợi ích tiềm tàng giữa Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm với Các Bên tranh chấp, luật sư của Các Bên hoặc các Trọng tài viên trong Hội đồng trọng tài (nếu đã xác định) không? Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm có mối liên hệ/liên quan, ở hiện tại hay trong quá khứ, với Các Bên và/hoặc Luật sư của Các Bên không?
• Nơi thường trú và/hoặc quốc tịch của Trọng tài viên (trong trường hợp tranh chấp có yếu tố chính trị-nhà nước) có trùng với ít nhất một Bên trong tranh hay không?
• Thời gian biểu của Trọng tài viên có phù hợp để giải quyết tranh chấp một cách hiệu quả hay không?

Các tiêu chí bổ sung có thể cân nhắc

Bên cạnh quyền chỉ định Trọng tài viên cho tranh chấp của mình, Các Bên cũng được trao quyền yêu cầu thay đổi Trọng tài viên khi nhận thấy Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm có dấu hiệu hoặc rõ ràng là không tuân thủ các tiêu chí được thiết lập bởi Các Bên hoặc Quy tắc VIAC.

Thay thế Trọng tài viên đã được bổ nhiệm/chỉ định

Các Bên trong tranh chấp có quyền yêu cầu VIAC thay đổi Trọng tài viên được chỉ định/bổ nhiệm nhằm đảm bảo sự thành lập của một hội đồng trọng tài phù hợp và khách quan cho việc giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, dựa trên thực tế giải quyết yêu cầu thay đổi Trọng tài viên tại VIAC, Các Bên cần lưu ý rằng việc thay đổi Trọng tài viên đòi hỏi nghĩa vụ chứng minh từ Bên có yêu cầu. Hay nói cách khác, khi một Bên có yêu cầu thì bên cạnh việc tuân thủ quy trình theo Quy tắc VIAC, Bên yêu cầu cần phải chứng minh một cách hợp lý nghi ngờ của mình đối với sự không phù hợp của Trọng tài viên.

Thời điểm thay thế Trọng tài viên và chủ thể có thẩm quyền ra quyết định

Các Bên trong tranh chấp có thể yêu cầu thay thế Trọng tài viên ở bất kỳ thời điểm nào dù là khi (i) Hội đồng trọng tài chưa thành lập hoặc (ii) Hội đồng trọng tài đã thành lập. Sự khác biệt của thời điểm yêu cầu thay thế sẽ dẫn đến sự khác biệt về chủ thể có thẩm quyền xem xét cũng như quy trình ra quyết định đối với đơn yêu cầu thay thế Trọng tài viên.

Trong trường hợp Hội đồng trọng tài bao gồm một Trọng tài viên duy nhất thì yêu cầu thay thế Trọng tài viên của Hội đồng trọng tài gồm một Trọng tài viên duy nhất sẽ do Chủ tịch VIAC xem xét và quyết định.

Căn cứ thay thế Trọng tài viên

Như đã đề cập xuyên suốt, Trọng tài viên được chỉ định hoặc bổ nhiệm phải đáp ứng các tiêu chí về tính khách quan, vô tư, độc lập, năng lực chuyên môn và khả năng đáp ứng yêu cầu về thời gian, nhằm bảo đảm quá trình giải quyết tranh chấp diễn ra công bằng, minh bạch và hiệu quả.

Nếu tại thời điểm nhận thông báo về việc chỉ định/bổ nhiệm mà Trọng tài viên nhận thấy bản thân không thể đáp ứng các tiêu chí kể trên, Trọng tài viên phải ngay lập tức từ chối việc chỉ định/bổ nhiệm và không cần công khai thông tin.

Trong trường hợp Trọng tài viên xác nhận bản thân đáp ứng đủ các tiêu chuẩn và tiêu chí Trọng tài viên thông qua Bản tuyên bố Trọng tài viên, Các Bên sẽ tiến hành đánh giá liệu các thông tin do Trọng tài viên cung cấp có đáp ứng yêu cầu về tính khách quan, năng lực chuyên môn và thời gian biểu hay không. Nếu một Bên thấy Trọng tài viên có dấu hiệu vi phạm rõ ràng các tiêu chí nói trên, Bên này sẽ có quyền yêu cầu VIAC thay đổi Trọng tài viên. Tuy nhiên, lúc này nghĩa vụ chứng minh sẽ đương nhiên thuộc về Bên có yêu cầu.

Quy trình thay thế Trọng tài viên

Áp dụng đối với trường hợp một Bên yêu cầu thay đổi Trọng tài viên khi Hội đồng trọng tài chưa thành lập (cho cả Hội đồng trọng tài gồm 3 Trọng tài viên và Hội đồng trọng tài gồm 1 Trọng tài viên duy nhất)

Áp dụng đối với trường hợp Hội đồng trọng tài đã thành lập

Chiến lược

Trong thực tiễn tố tụng trọng tài, bước lựa chọn Trọng tài viên được xem là giai đoạn quan trọng bậc nhất bởi sự tác động của nó đến kết quả của việc giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, không phải lúc nào các bên cũng dành nhiều sự chú ý đến vấn đề này, đặc biệt là việc rà soát và đánh giá Trọng tài viên được lựa chọn bởi bên còn lại trong tranh chấp.

Trong nhiều trường hợp, chúng tôi nhận thấy các doanh nghiệp còn e dè trong vấn đề phản đối hay thay thế trọng tài viên đã được chỉ định hoặc bổ nhiệm bởi vì sự lo ngại “tạo ấn tượng xấu” đối với Hội đồng Trọng tài. Thế nhưng cần lưu ý rằng, việc phản đối Trọng tài viên hay thay thế Trọng tài viên phải được thực hiện khi cần thiết để Nguyên đơn và/hoặc Bị đơn không bị mất ưu thế ngay tại những giai đoạn tố tụng đầu tiên, đồng thời đảm bảo được tính minh bạch trong tố tụng trọng tài.

Do đó, cần thiết phải xây dựng một chiến lược tố tụng phù hợp hoặc có sự tham vấn của chuyên gia, luật sư từ những giai đoạn đầu tiên trong tiến trình tố tụng trước khi quá muộn.

>> Xem thêm: 07 kinh nghiệm khi giải quyết tranh chấp tại VIAC

Liên hệ

Mọi thông tin vui lòng liên hệ:

Công ty Luật TNHH CNC Việt Nam

Địa chỉ: The Sun Avenue, 28 Mai Chí Thọ, Phường Bình Trưng, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam

Điện thoại: 028 6276 9900

Hotline: 0916 545 618

Email: contact@cnccounsel.com

Website: cnccounsel

Sẽ rất vui khi bạn ghé thăm văn phòng của CNC bởi ở đó bạn sẽ được trao đổi với Luật sư phù hợp nhất với hoàn cảnh của bạn. Tất nhiên, nếu bạn không thể thu xếp để gặp trực tiếp, chỉ cần gửi email cho chúng tôi tại địa chỉ contact@cnccounsel.com hoặc gọi số máy (+84-28) 6276 9900.

Hãy để Luật sư Xây dựng tại CNC xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc, đảm bảo sự thành công và phát triển bền vững cho dự án của bạn!

Phụ trách

Kiều Nữ Mỹ Hảo | Cộng sự Điện thoại: 036 619 2305 Email: hao.kieu@cnccounsel.com

Huỳnh Lê Thảo Trang | Cộng sự Sơ cấp Điện thoại: 028 6276 9900 Email: trang.huynh@cnccounsel.com

Miễn trừ: 

Bản tin này được chuẩn bị hoặc được sử dụng vì mục đích giới thiệu hoặc cập nhật cho khách hàng những thông tin về những vấn đề và/hoặc sự phát triển các quan điểm pháp lý tại Việt Nam. Các thông tin được trình bày tại bản tin này không tạo thành ý kiến tư vấn thuộc bất kỳ loại nào và có thể được thay đổi mà không cần phải thông báo trước.

[1] Báo Cáo Thường Niên 2024, Trung Tâm Trọng Tài Quốc Tế Việt Nam.

[2] Điều 12 và Điều 13, Quy tắc VIAC

[3] Điểm e Khoản 2 Điều 7, Quy tắc VIAC

[4] Điểm d Khoản 1 Điều 9, Quy tắc VIAC