Giới thiệu điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là điều khoản giải quyết tranh chấp mà ở đó Các Bên đồng ý rằng các tranh chấp phát sinh sẽ được giải quyết thông qua các phương thức khác nhau, chẳng hạn Thương lượng, Hòa giải, Quyết định của Chuyên gia, Ban xử lý Tranh chấp, Trọng tài hoặc Tòa án.

Nói một cách đơn giản, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng chính là một điều khoản về giải quyết tranh chấp trong Hợp đồng cho phép Các Bên tiến hành việc giải quyết tranh chấp theo nhiều bước khác nhau.

Với ý nghĩa đó, một điều khoản giải quyết tranh chấp sẽ được xem là đa tầng khi điều khoản giải quyết tranh chấp đó có từ hai (02) cơ chế giải quyết tranh chấp trở lên.

Minh họa điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Ngày nay, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng đã trở nên đa dạng và phổ biến, đặc biệt trong các hợp đồng phức tạp, có giá trị lớn, hoặc có sự tham gia của đối tác nước ngoài chẳng hạn Hợp đồng vay vốn, Hợp đồng chuyển nhượng cổ phần, Hợp đồng Hợp tác kinh doanh, Thỏa  thuận Liên danh, Hợp đồng Xây dựng. v.v

Dưới đây là ví dụ điển hình và cụ thể về một điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng thường được sử dụng trong các Hợp đồng xây dựng tại Việt Nam hiện nay.

“Điều 16. Giải quyết tranh chấp

16.1. Khi tranh chấp phát sinh, Các Bên sẽ cố gắng thương lượng, đàm phán để giải quyết trên tinh thần thiện chí.

16.2. Trường hợp việc thương lượng, đàm phán không có kết quả trong vòng 60 ngày kể từ ngày một Bên gửi cho Bên kia về ý định giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng, đàm phán hoặc đã qua ba (03) lần mời thương lượng, đàm phán để giải quyết tranh chấp nhưng Bên còn lại không đồng ý hoặc tranh chấp không thể giải quyết được, tùy điều kiện nào tới trước, thì bất kỳ Bên nào cũng có thể đưa tranh chấp ra giải quyết dứt điểm tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) tại Tp. Hồ Chí Minh.

16.3. Trừ khi Các Bên có thỏa thuận khác tại thời điểm tranh chấp phát sinh, việc giải quyết tranh chấp tại MCAC sẽ được thực hiện bởi ba (03) Trọng tài viên, bằng tiếng Việt, và được thực hiện phù hợp với Quy tắc tố tụng của MCAC đang có hiệu lực tại thời điểm tranh chấp.

16.4. Hợp đồng bị vô hiệu, chấm dứt không ảnh hưởng đến hiệu lực của Điều Khoản về giải quyết tranh chấp này.“

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng mẫu (Điều 16)

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng trong thực tế

Thực tiễn cho thấy, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng đa dạng, có nhiều biến thể, sử dụng các văn phong khác nhau. Dưới đây, CNC liệt kê một số điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng trong thực tế để Khách hàng tham khảo. Cụ thể:

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng bao gồm những cơ chế nào?

Những ví dụ nêu ở trên cho thấy điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng hoàn toàn là do Các Bên tự thỏa thuận. Không có giới hạn về số lượng cơ chế giải quyết tranh chấp trong một Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng cụ thể.

Do vậy có thể hiểu, càng nhiều cơ chế giải quyết tranh chấp tiền tố tụng thì điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng càng trở nên đa dạng, phức tạp.

Sự đang dạng của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 nhóm cơ bản, bao gồm:

Nhóm 1: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là sự kết hợp của một phương thức giải quyết tranh chấp tiền tố tụng với một phương thức giải quyết tranh chấp chung thẩm; và

Nhóm 2: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là sự kết hợp của hai phương thức giải quyết tranh chấp tiền tố tụng trở lên với một phương thức giải quyết tranh chấp chung thẩm.

2 nhóm Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Với cách sắp xếp nêu trên, những điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng sẽ bao gồm 14 biến thể khác nhau dưới đây. Cụ thể: 

Nhóm 1: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng gồm 2 bước, bao gồm 4 biến thể sau:

• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Quyết định của Chuyên gia  > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.

Nhóm 2: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng gồm nhiều bước kết hợp, bao gồm 10 biến thể sau đây:

• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.

>> Xem thêm Cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án tại đây.

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 cơ chế sau đây:

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực không?

Không dễ để trả lời cho câu hỏi Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực hay không bởi vì hiệu lực của điều khoản này phụ thuộc vào quy định cụ thể của từng quốc gia.

Chẳng hạn, tại Anh thì việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp ngoài tòa án (chẳng hạn Hòa giải) là bắt buộc. Ngược lại, tại một số quốc gia khác, chẳng hạn Pháp, Đức, và Italy không cho phép áp dụng cơ chế giải quyết tranh chấp lựa chọn cho những tranh chấp liên quan đến quyền lợi của người tiêu dùng.

Tại Việt Nam, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực và được thừa nhận bởi vì điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng không thuộc trường hợp bị vô hiệu do vi phạm điều cấm, trái đạo đức xã hội.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn phát triển và hệ thống luật pháp vẫn đang có những thay đổi đáng kể. Do vậy, cần thận trọng với tính khả thi của các cơ chế giải quyết tranh chấp trong điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Theo đó, Luật Việt Nam vẫn chưa có quy định rõ ràng về Ban Xử lý Tranh chấp, chưa có quy định về cơ chế giải quyết tranh chấp thông qua Quyết định của Chuyên gia.

Do vậy, dưới góc nhìn của Việt Nam thì vấn đề nằm ở khả năng thực thi của điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 cơ chế sau đây:

Ưu điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

🎯 1. Khuyến khích giải quyết tranh chấp thân thiện

• Giai đoạn đầu thường bao gồm thương lượng hoặc hòa giải, giúp các bên có cơ hội giữ gìn mối quan hệ hợp tác và tránh đối đầu căng thẳng.

• Nếu giải quyết được ở giai đoạn này, các bên tiết kiệm đáng kể chi phí và thời gian so với việc đưa vụ việc ra trọng tài hoặc tòa án.

💰 2. Tiết kiệm chi phí và thời gian

• Giai đoạn ban đầu (thương lượng, hòa giải) thường ít tốn kém hơn nhiều so với trọng tài hoặc kiện tụng.

• Nếu tranh chấp được giải quyết sớm, các bên tránh được quy trình pháp lý kéo dài và tốn kém.

🛠️ 3. Kiểm soát và linh hoạt

• Các bên có cơ hội tham gia trực tiếp vào việc giải quyết vấn đề, giữ quyền kiểm soát thay vì để bên thứ ba quyết định ngay từ đầu.

• Quy trình có thể được thiết kế linh hoạt phù hợp với đặc thù hợp đồng và nhu cầu thực tế.

🔍 4. Đảm bảo tính ràng buộc và dự phòng

• Nếu các bước ban đầu không thành công, điều khoản sẽ chuyển tiếp sang trọng tài hoặc tòa án – đảm bảo vẫn có cơ chế cuối cùng để giải quyết tranh chấp.

• Giúp tránh tình trạng “đường cùng” khi đàm phán thất bại mà không có phương án tiếp theo.

⚖️ 5. Cải thiện hiệu quả thực thi phán quyết

• Đặc biệt trong trọng tài quốc tế, phán quyết thường dễ dàng được công nhận và thực thi dựa trên Công ước New York 1958.

• Tranh chấp được giải quyết theo từng tầng giúp các bên dễ chấp nhận kết quả cuối cùng hơn vì họ đã thử qua nhiều phương án giải quyết.

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 cơ chế sau đây:

Nhược điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

⏳ 1. Kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp

• Mỗi tầng đều cần thời gian nhất định để thực hiện (đàm phán, hòa giải, rồi mới đến trọng tài/tòa án).

• Nếu các bên thiếu thiện chí hoặc cố tình trì hoãn, quy trình có thể bị kéo dài đáng kể — đặc biệt là khi tranh chấp phức tạp.
  👉 Ví dụ: Một tranh chấp đáng lẽ chỉ mất vài tháng trong trọng tài nhưng lại mất hơn một năm do phải hoàn thành các bước thương lượng, hòa giải trước đó.

---

💸 2. Tốn kém chi phí nếu đi hết các tầng

• Dù giai đoạn đầu (thương lượng, hòa giải) ít tốn kém, nhưng nếu không thành công, các bên vẫn phải tiếp tục chi trả cho các thủ tục trọng tài/tòa án sau đó.

• Chi phí có thể tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba so với việc đi thẳng vào trọng tài ngay từ đầu.

---

🔍 3. Khó xác định khi nào kết thúc một tầng

• Điều khoản không rõ ràng có thể dẫn đến tranh cãi về việc một tầng đã hoàn tất hay chưa. Ví dụ:

  • “Thương lượng trong vòng 30 ngày” — nhưng nếu sau 30 ngày chưa đạt được thỏa thuận, có tiếp tục thương lượng nữa không?

  • Ai là người quyết định chuyển sang tầng tiếp theo?
    ➡️ Điều này có thể gây thêm tranh chấp về quy trình, thay vì tập trung vào giải quyết vấn đề chính.

---

🚧 4. Phá vỡ chiến lược giải quyết tranh chấp

• Trong một số tình huống, bên yếu thế có thể bị lợi dụng điều khoản đa tầng để “câu giờ”, đặc biệt nếu bên kia đang chịu áp lực về thời gian hoặc tài chính.

• Ngược lại, nếu một bên muốn giải quyết nhanh, việc bị buộc phải qua từng bước có thể gây bức xúc và mất cơ hội thương lượng thực chất.

---

🛠️ 5. Rủi ro mất hiệu lực pháp lý

• Nếu điều khoản soạn thảo không chặt chẽ, một trong các bên có thể lập luận rằng điều khoản vô hiệu hoặc không ràng buộc.

• Một số tòa án quốc gia cũng có thể từ chối công nhận hiệu lực của điều khoản đa tầng nếu nó quá phức tạp hoặc không thực tế.
  💡 Ví dụ: Tòa án Anh từng bác bỏ điều khoản hòa giải bắt buộc do thiếu quy định chi tiết về quy trình thực hiện.

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 cơ chế sau đây:

Rủi ro khi không tuân thủ Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

⚖️ 1. Tranh chấp bị từ chối thụ lý (inadmissible)

• Nếu một bên nộp đơn kiện (ra tòa hoặc trọng tài) mà chưa hoàn thành đầy đủ các tầng trước đó (ví dụ: chưa hòa giải xong), hội đồng trọng tài hoặc tòa án có thể từ chối thụ lý vì cho rằng đơn kiện không đúng quy trình.

• Điều này khiến bên nộp đơn mất thời gian, chi phí, và phải quay lại thực hiện các bước ban đầu.
  👉 Ví dụ: Trong vụ Emirates Trading Agency LLC v Prime Mineral Exports Private Ltd (2014), Tòa án Anh phán quyết rằng điều khoản thương lượng là bắt buộc, và việc bỏ qua nó khiến đơn kiện bị bác bỏ.

---

🕒 2. Trì hoãn giải quyết tranh chấp

• Việc không tuân thủ đúng quy trình có thể dẫn đến tranh cãi về chính quy trình đó, thay vì giải quyết nội dung tranh chấp.

• Điều này làm kéo dài thời gian giải quyết, đặc biệt là khi bên kia viện cớ rằng quy trình chưa hoàn tất.
  💥 Rủi ro lớn: Nếu hợp đồng có điều khoản phạt do chậm tiến độ hoặc mất cơ hội kinh doanh, việc kéo dài tranh chấp sẽ càng gây thiệt hại.

---

💸 3. Tốn kém chi phí pháp lý

• Mỗi lần bị bác đơn hay phải quay lại từ đầu đều phát sinh chi phí luật sư, trọng tài, và phí hành chính.

• Đặc biệt, nếu bị buộc phải lặp lại các tầng ban đầu (như hòa giải), chi phí càng tăng cao mà chưa chắc đạt được kết quả mong muốn.

---

🔍 4. Rủi ro mất quyền khởi kiện/trọng tài

• Nếu điều khoản quy định thời hạn cụ thể cho từng tầng mà không tuân thủ đúng, bên vi phạm có thể mất luôn quyền đưa tranh chấp ra trọng tài hoặc tòa án.

• Ví dụ: Điều khoản quy định “phải thương lượng trong 30 ngày, sau đó khởi kiện trong 60 ngày tiếp theo” — nếu không khởi kiện kịp thời, bên vi phạm có thể bị mất quyền khiếu nại.

---

🚫 5. Ảnh hưởng đến tính hiệu lực của phán quyết cuối cùng

• Ngay cả khi trọng tài hoặc tòa án thụ lý và ra phán quyết, bên thua kiện có thể viện lý do “chưa tuân thủ quy trình” để yêu cầu hủy phán quyết.

• Trong trọng tài quốc tế, nhiều quốc gia (dựa theo Công ước New York 1958) có thể từ chối công nhận và thi hành phán quyết nếu phát hiện quy trình bị bỏ qua.

---

🛠️ 6. Ảnh hưởng đến chiến lược đàm phán và quyền lợi thương mại

• Bên còn lại có thể lợi dụng việc không tuân thủ quy trình để trì hoãn, ép giá, hoặc đàm phán lại hợp đồng.

• Trường hợp xấu nhất, uy tín và mối quan hệ đối tác lâu dài cũng có thể bị tổn hại, đặc biệt trong các dự án quốc tế cần hợp tác dài hạn.

Mặc dù có sự đa dạng, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 cơ chế sau đây:

Câu hỏi thường gặp về Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng