Giới thiệu điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là điều khoản giải quyết tranh chấp mà ở đó Các Bên đồng ý rằng các tranh chấp phát sinh sẽ được giải quyết thông qua các phương thức khác nhau, chẳng hạn Thương lượng, Hòa giải, Quyết định của Chuyên gia, Ban xử lý Tranh chấp, Trọng tài hoặc Tòa án.

Nói một cách đơn giản, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng chính là một điều khoản về giải quyết tranh chấp trong Hợp đồng cho phép Các Bên tiến hành việc giải quyết tranh chấp theo nhiều bước khác nhau.

Với ý nghĩa đó, một điều khoản giải quyết tranh chấp sẽ được xem là đa tầng khi điều khoản giải quyết tranh chấp đó có từ hai (02) cơ chế giải quyết tranh chấp trở lên.

Minh họa điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Ngày nay, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng đã trở nên đa dạng và phổ biến, đặc biệt trong các hợp đồng phức tạp, có giá trị lớn, hoặc có sự tham gia của đối tác nước ngoài chẳng hạn Hợp đồng vay vốn, Hợp đồng chuyển nhượng cổ phần, Hợp đồng Hợp tác kinh doanh, Thỏa  thuận Liên danh, Hợp đồng Xây dựng. v.v

Dưới đây là ví dụ điển hình và cụ thể về một điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng thường được sử dụng trong các Hợp đồng xây dựng tại Việt Nam hiện nay.

“Điều 16. Giải quyết tranh chấp

16.1. Khi tranh chấp phát sinh, Các Bên sẽ cố gắng thương lượng, đàm phán để giải quyết trên tinh thần thiện chí.

16.2. Trường hợp việc thương lượng, đàm phán không có kết quả trong vòng 60 ngày kể từ ngày một Bên gửi cho Bên kia về ý định giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng, đàm phán hoặc đã qua ba (03) lần mời thương lượng, đàm phán để giải quyết tranh chấp nhưng Bên còn lại không đồng ý hoặc tranh chấp không thể giải quyết được, tùy điều kiện nào tới trước, thì bất kỳ Bên nào cũng có thể đưa tranh chấp ra giải quyết dứt điểm tại Trung tâm Trọng tài Thương mại Miền Trung (MCAC) tại Tp. Hồ Chí Minh.

16.3. Trừ khi Các Bên có thỏa thuận khác tại thời điểm tranh chấp phát sinh, việc giải quyết tranh chấp tại MCAC sẽ được thực hiện bởi ba (03) Trọng tài viên, bằng tiếng Việt, và được thực hiện phù hợp với Quy tắc tố tụng của MCAC đang có hiệu lực tại thời điểm tranh chấp.

16.4. Hợp đồng bị vô hiệu, chấm dứt không ảnh hưởng đến hiệu lực của Điều Khoản về giải quyết tranh chấp này.“

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng mẫu (Điều 16)

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng khác trong thực tế

Thực tiễn cho thấy, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng đa dạng, có nhiều biến thể, sử dụng các văn phong khác nhau. Dưới đây, CNC liệt kê một số điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng trong thực tế để Khách hàng tham khảo. Cụ thể:

Có bao nhiêu Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng?

Những ví dụ nêu ở trên cho thấy điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng hoàn toàn là do Các Bên tự thỏa thuận. Không có giới hạn về số lượng cơ chế giải quyết tranh chấp trong một Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng cụ thể.

Do vậy có thể hiểu, càng nhiều cơ chế giải quyết tranh chấp tiền tố tụng thì điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng càng trở nên đa dạng, phức tạp.

Sự đang dạng của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Dù vậy, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể xếp thành 2 nhóm cơ bản, bao gồm:

Nhóm 1: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là sự kết hợp của một phương thức giải quyết tranh chấp tiền tố tụng với một phương thức giải quyết tranh chấp chung thẩm; và

Nhóm 2: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng là sự kết hợp của hai phương thức giải quyết tranh chấp tiền tố tụng trở lên với một phương thức giải quyết tranh chấp chung thẩm.

2 nhóm Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Với cách sắp xếp nêu trên, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể bao gồm 15 biến thể khác nhau. Cụ thể:

Nhóm 1: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng gồm 2 bước, bao gồm 4 biến thể sau:

• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Quyết định của Chuyên gia  > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.

Nhóm 2: Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng gồm nhiều bước kết hợp, bao gồm 11 biến thể sau đây:

• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Thương lượng > Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài
• Giải quyết tranh chấp bằng Hòa giải > Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.
• Giải quyết tranh chấp bằng Quyết định của Chuyên gia > Ban Xử lý Tranh chấp > Tòa án/Trọng tài.

>> Xem thêm Cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án tại đây.

15 biến thể của điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực không?

Không dễ để trả lời cho câu hỏi Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực hay không bởi vì hiệu lực của điều khoản này phụ thuộc vào quy định cụ thể của từng quốc gia và quan điểm của từng Tòa án, Hội đồng Trọng tài cụ thể.

Chẳng hạn, tại Anh thì việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp ngoài tòa án (chẳng hạn Hòa giải) là bắt buộc. Ngược lại, tại một số quốc gia khác, chẳng hạn Pháp, Đức, và Italy không cho phép áp dụng cơ chế giải quyết tranh chấp lựa chọn cho những tranh chấp liên quan đến quyền lợi của người tiêu dùng.

Tại Việt Nam, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có hiệu lực và được thừa nhận bởi vì điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng không thuộc trường hợp bị vô hiệu do vi phạm điều cấm, trái đạo đức xã hội.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn phát triển và hệ thống luật pháp vẫn đang có những thay đổi đáng kể. Do vậy, cần thận trọng với tính khả thi của các cơ chế giải quyết tranh chấp trong điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Theo đó, Luật Việt Nam vẫn chưa có quy định rõ ràng về Ban Xử lý Tranh chấp, chưa có quy định về cơ chế giải quyết tranh chấp thông qua Quyết định của Chuyên gia.

Do vậy, ở Việt Nam thì vấn đề nằm ở khả năng thực thi của điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng thay vì hiệu lực pháp lý của điều khoản này.

3 yếu tố ảnh hưởng đến hiệu lực của điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

>> Xem thêm Hiệu lực của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng tại đây.

Ưu điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

🎯 1. Khuyến khích giải quyết tranh chấp thân thiện

• Ở những giai đoạn đầu của quá trình giải quyết tranh chấp, Các Bên thường có xu hướng tiếp cận trên tinh thần hữu hảo, hòa giải để giữ gìn mối quan hệ hợp tác, và tránh đối đầu căng thẳng. Điều đó giải thích vì sao các cơ chế giải quyết tranh chấp tiền đố tụng được xem là thân thiện với Các Bên.

• Không chỉ vậy, khi các chi phí giải quyết tranh chấp chưa tăng cao, khi những thông tin của việc giải quyết tranh chấp vẫn đang được bảo mật, chưa Bên nào phải chịu các tổn thất quá lớn từ việc giải quyết tranh chấp thì Các Bên sẽ dễ tìm được  tiếng nói chung hơn.

• Những yếu tố nêu trên chính là ý nghĩa quan trọng nhất giúp Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng trở nên phổ biến và cần thiết trong các Hợp đồng hiện nay.

💰 2. Tiết kiệm chi phí và thời gian

• Các khảo sát của Havard, CEDR, BRDF cho thấy các cơ chế giải quyết tranh chấp tiền tố tụng giúp Các Bên có thể tiết kiệm rất nhiều chi phí và thời gian.
• Chẳng hạn, đối với cơ chế hòa giải, chi phí giải quyết tranh chấp thấp hơn rất nhiều so với việc giải quyết tranh chấp bằng Trọng tài hay Tòa án. Chi phí phải trả cho Hòa giải viên (thông thường là 1 người) và bộ phận giúp việc, các trang thiết bị, tiện ích phục vụ cho việc hòa giải) thậm chí không tốn kém bằng việc thu xếp các phiên họp giải quyết tranh chấp tại Trọng tài.
• Tương tự như vậy, chi phí để chi trả cho Ban Phân Xử Tranh chấp để giải quyết các tranh chấp chỉ khoảng % dự án, chỉ bằng / so với cơ chế giải quyết tại Tòa án hay Trọng tài.
• Trong khi đó, theo một khảo sát của Ciarb, một vụ việc giải quyết tranh chấp tại Trọng tài quốc tế có thể khéo dài trung bình 17 – 20 tháng. Đây là thời gian quá dài so với các cơ chế tiền tố tụng trước đó.
• Do vậy có thể nói rằng nếu Các Bên đạt được sự đồng thuận ngay ở những cơ chế giải quyết ban đầu như thương lượng, hòa giải, quyết định của chuyên gia, hay ban phân xử tranh chấp thì chi phí giải quyết tranh chấp sẽ được tối ưu.

🛠️ 3. Kiểm soát và linh hoạt

• Ngoài những lợi ích về thời gian, chi phí thì Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng cung cấp cho Các Bên cơ chế giải quyết linh hoạt, trực tiếp tham gia vào việc giải quyết tranh chấp thay vì để bên thứ ba quyết định ngay từ đầu.

• Đồng thời, Các Bên có thể tự do thiết kế thời gian, địa điểm, cách thức phù hợp nhất, linh hoạt nhất với từng hợp đồng và nhu cầu thực tế.

• Những vấn đề nêu trên chỉ có thể xảy ra khi Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng được thiết lập trong Hợp đồng. Nếu không, cơ chế giải quyết tranh chấp mặc định sẽ là Tòa án – Điều mà không một doanh nhân nào mong muốn khi ký Hợp đồng.

🔍 4. Hiểu rõ vị trí của Các Bên

• Trong cơ chế giải quyết tranh chấp đa tầng, mỗi Bên sẽ được hưởng lợi từ những tham vấn của Hòa giải viên, hoăc dựa trên ý kiến của Chuyên gia, mỗi Bên sẽ có được một ý kiến độc lập để hiểu rõ hơn cái được/mất của việc phải giải quyết tranh chấp tại Tòa án/Trọng tài.

• Đó chính là ưu điểm mà Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng mang lại. Thậm chí, khi Các Bên hình dung được kết quả cuối cùng (mà không cần phải tiến hành giải quyết tranh chấp tại Tòa án/Trọng tài), thì Các Bên có thể có cơ hội để đàm phán và tìm được giải pháp phù hợp nhất, chấm dứt tranh chấp.

• Những giải pháp đó có thể bao gồm việc kéo dài thời hạn thanh toán, giảm số tiền lãi, chuyển đổi một khoản nợ thành cổ phần v.v. Những giải pháp này sẽ không có được nếu Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng không tồn tại.

⚖️ 5. Hạn chế giải quyết tranh chấp tại Tòa án/Trọng tài

• Với việc sử dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng, Các Bên có thể đạt được những giải pháp để chấm dứt tranh chấp tiết kiệm chi phí, thời gian và do vậy, nhu cầu giải quyết tranh chấp tại Tòa án/Trọng tài được tiết giảm tối đa.

• Trong một nghiên cứu của DRBF thì trong số n quyết định củ Ban xử lý tranh chấp trên toàn cầu, chỉ có khoảng 1% quyết định phải đưa ra giải quyết dứt điểm tại Trọng tài. Đồng thời, chỉ có khoảng 1% trong số đó Trọng tài có quyết định khác với quyết định của Ban Xử lý tranh chấp.

• Thực tế đó chỉ ra rằng, Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng khi được thiết kế phù hợp sẽ là giải pháp tối ưu giúp Các Bên tránh phải các thủ tục tố tụng phức tạp, tốn kém như Tòa án/Trọng tài.

Ưu điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Nhược điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Mặc dù có không ít ưu điểm, Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng cũng có nhiều những vấn đề cần lưu ý. Trong đó phải kể tới 5 nhược điểm sau đây:

⏳ 1. Kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp

• Nghe có vẻ vô lý, tuy nhiên Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng sẽ là cản trở đáng kể nếu các bên thiếu thiện chí hoặc cố tình trì hoãn việc giải quyết tranh chấp.

• Trong một số tình huống, bên yếu thế có thể bị lợi dụng điều khoản đa tầng để “câu giờ”, đặc biệt nếu bên kia đang chịu áp lực về thời gian hoặc tài chính.

• Bởi vậy, nếu một Bên không thiện chí trong việc đàm phán, hòa giải, quyết định của chuyên gia, Ban xử lý tranh chấp thì việc giải quyết dứt điểm tranh chấp tại trọng tài/tòa án có thể bị kéo dài.

• Trong khi đó, nếu một tranh chấp cụ thể đáng lẽ chỉ mất vài tháng ở trọng tài nhưng lại mất hơn một năm do phải hoàn thành các bước thương lượng, hòa giải trước đó. Đây chính là điểm bất cập đầu tiên mà Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng gặp phải.

💸 2. Tốn kém chi phí nếu đi hết các tầng

• Ngoài việc kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp như đã nêu ở trên thì điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể gây tốn kém chi phí đáng kể cho Các Bên nếu như các bước tiền tố tụng không thành công.

• Khi đó, để có kết quả giải quyết cuối cùng thì các bên vẫn phải chi trả cho các thủ tục trọng tài/tòa án sau đó. Bởi vậy, chi phí có thể tăng gấp đôi, thậm chí gấp ba so với việc đi thẳng vào trọng tài ngay từ đầu.

🛠️ 3. Hết thời hiệu khởi kiện Tòa án/Trọng tài

• Nguy cơ lớn nhất mà Các Bên cần lưu ý khi sử dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng chính là thời hiệu. Hầu hết các quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam chỉ quy định một khoảng thời gian nhất định để Các Bên thực hiện việc khởi kiện.

• Sau khi hết thời hạn đó, một Bên có thể mất thời hiệu khởi kiện để yêu cầu Tòa án/Trọng tài yêu cầu Bên còn lại phải chịu trách nhiệm pháp lý cho những vi phạm của mình.

• Bởi vậy, khi điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng được thiết kế quá nhiều bước hoặc mỗi bước cần nhiều thời gian để xử lý thì nguy cơ hết thời hiệu khởi kiện sẽ tăng cao.

• Việc hết thời hiệu khởi kiện càng trở nên hiện hữu nếu như khi một Bên không có được chiến lược quản lý Hợp đồng phù hợp, không đưa tranh chấp để giải quyết sớm do e ngại căng thẳng trong mối quan hệ của Các Bên. Tới khi nhận ra vấn đề thì đã quá trễ.

• Do vậy, Các Bên cần hết sức lưu ý đến vấn đề thời hiệu khi soạn Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Ngoài ra, điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng có thể làm phá vỡ chiến lược giải quyết tranh chấp, gây khó khăn cho Các Bên trong việc xác định ý nghĩa thật sự của từng bước giải quyết tranh chấp.

Những vấn đề này sẽ trở thành chủ đề gây tranh cãi ngay cả khi Các Bên đã thực hiện việc khởi kiện tại Tòa án/Trọng tài.

Nhược điểm của Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Rủi ro khi không tuân thủ Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Như là một hệ quả tất yếu từ những hạn chế khi áp dụng Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng, có ít nhất 2 rủi ro mà Bên có quyền lợi bị xâm phạm không mong muốn xảy ra. Bao gồm

⚖️ 1. Rủi ro khi tranh chấp bị từ chối thụ lý (inadmissible)

• Nếu một bên nộp đơn kiện (ra tòa hoặc trọng tài) mà chưa hoàn thành đầy đủ các tầng trước đó (ví dụ: chưa hòa giải xong), hội đồng trọng tài hoặc tòa án có thể từ chối thụ lý vì cho rằng đơn kiện không đúng quy trình.

• Điều này khiến bên nộp đơn mất thời gian, chi phí, và phải quay lại thực hiện các bước ban đầu. Ví dụ: trong vụ Emirates Trading Agency LLC v Prime Mineral Exports Private Ltd (2014), Tòa án Anh phán quyết rằng điều khoản thương lượng là bắt buộc, và việc bỏ qua nó khiến đơn kiện bị bác bỏ.

• Khi phải quay lại thực hiện các bước ban đầu, Bên bị ảnh hưởng bởi vi phạm hợp đồng của bên còn lại không chỉ tốn kém chi phí mà còn phải đối diện với nguy cơ mất thời hiệu khởi kiện (như đã nêu ở trên).

🚫 2. Ảnh hưởng đến tính hiệu lực của phán quyết cuối cùng

• Ngay cả khi trọng tài hoặc tòa án thụ lý và ra phán quyết, bên thua kiện có thể viện lý do Các Bên “chưa tuân thủ quy trình” để yêu cầu tòa án của quốc gia hủy phán quyết.

• Đối với trọng tài quốc tế, thì một Bên có thể yêu cầu tòa án có thể từ chối công nhận và thi hành phán quyết nếu phát hiện quy trình giải quyết tranh chấp đã không được tuân thủ.

Do vậy, lời khuyên của CNC đối với Khách hàng là hãy soạn điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng một cách khôn ngoan, khoa học. Đừng lạm dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng khi soạn Hợp đồng.

Đồng thời, hãy áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng theo đúng cách thức mà Các Bên đã thỏa thuận. Việc loại bỏ bất kỳ bước giải quyết tranh chấp tiền tố tụng nào cũng có nguy cơ dẫn đến những hệ quả pháp lý nguy hiểm.

Hành trình khó khăn khi áp dụng Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Câu hỏi thường gặp về Điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng

Kết luận

Việc soạn và áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng không đơn giản. Hãy liên hệ ngay CNC theo thông tin dưới đây nếu vẫn còn những băn khoăn về điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Với kinh nghiệm của mình, CNC đã hỗ trợ thành công nhiều Khách hàng tránh được những hệ quả pháp lý đáng tiếc từ việc áp dụng điều khoản giải quyết tranh chấp đa tầng.

Liên hệ ngay hôm nay
Công ty Luật TNHH CNC Việt Nam